ROTASYON NEDİR?

Giriş

Ekim nöbeti bitkide verimi artırırken aynı zamanda toprak sağlığı ve yapısının korunmasına katkısı olan bir uygulamadır.

Rotasyon çok çeşitli tanımı olmakla birlikte kısaca tarımsal yetiştiricilikte rotasyon , toprak sağlığını korumak ve iyileştirmek , topraktaki besin elementlerini en iyi optimal kullanılmasını sağlamak ve zaralılar ve yabancı ot kontrolünü temin etmek için aynı arazi parçasına sırayla farklı ürünler yetiştirme uygulamasıdır .

Bu yazıda tarımsal yetiştircilikte rotasyon ve ekim nöbeti kavramları hakkında bilgiler yer alacaktır. Faydalı olması dileği ile.

1.Rotasyon (Ekim Nöbeti) Nedir?

Rotasyon (Ekim Nöbeti) tanımı aynı familyaya ait olan bitki türlerinin tek ürün yetiştiriciliği (monokültür) şeklinde arka arkaya üretilmeyip, verimli ve kaliteli ürün elde etmek için birbiri ardı sıra gelecek bitki türlerinin bir plan ve program dahilinde seçilerek ekilmesidir. Ekim nöbeti, rotasyon ve münavebe kelimeleri ile eş anlamlıdır ve birbiri yerine kullanılır.

2.Rotasyonun faydaları Nelerdir?

1. Münavebe ile toprak ve bitkide zarar yapan bazı hastalık ve zaralılar önemli ölçüde azaltılmış olur. Örneğin, buğday, yulaf ve arpada zararlı “kırmızı bacaklı hububat akarının (Penthaleus major)” zararı aynı tarlaya iki yıldan fazla üst üste hububat ekilmeyince önlenebilir. “Lahana gal böceği (Ceutorrhynchus pleurostigma)” ile bulaşık arazilerde üst üste lahana, karnabahar ve turp ekilmemelidir. Bir başka öneri ise patates bitkisi “tel kurtları”na karşı hassastır, sayısının fazla olduğu yerlerde ardından yonca yetiştirilmesi oldukça etkilidir.

2. Yetiştiricilikte toprak kaynaklı hastalıkların kontrolünde rotasyon büyük öneme ve faydaya sahiptir. Fusarium etmeninden ileri gelen hastalıklar için; yetiştiricilikte 2-3 yıllık rotasyona yer verildiği halde bu süre çoğu durumda yeterli kontrolü sağlayamamaktadır.

Toprak ve tohum kökenli bu funguslar tohumda 2 yıl, klamidospor formunda 30 yıl boyunca toprakta kalabilmektedir.. Klamidosporların senelerce dormant formda toprakta kalabildiği ve ortamını bulur bulmaz, konukçu bitkileri çimlenerek bulaştırdığı rapor edilmiştir (Anonim, 2014).

3. Münavebe ile tarım topraklarının üretkenliği, yapısı ve sağlığı korunmuş olur. Bir tarlaya farklı bitkilerin ekilmesi ile ürün veriminde ve kaltesinde artışlar olduğu tespit edilmiştir. Toprak sağlığını geliştirmenin ve korumanın ilk adımı çeşitli ürün rotasyonu uygulamaları ile ile başlamaktadır.

4 Ekim nöbeti mahsülde kimyasal ilaçlara bağımlılığı azaltır.

4. Rotasyonların ; nematodlar, yabani otlar ve hastalıklarda azalmaya katkısı olur.

5. Münavebe ile derin köklü ve sığ köklü bitkiler sıraya konularak değiştiridiğinde toprak yapısını ve verimliliği iyileştirebilir.

3.Rotasyon Uygulanmadığında Olası Riskler Nedir?

Aynı tarlaya üst üste bitki ekilmesinin tarımsal yetiştircilikte ilk bir iki yıldan sonra beklenmeyen miktarlarda üründe ve toprakta zaralar oluşturmaktadır.

Zaraları Nedir?

Tarım yapılan alanlarda aynı bitkinin aynı tarlaya üst üste ekilmesi, toprak kökenli hastalık amillerinin popülasyonunda artma, nematodların aktivite kazanması, toprak organik maddesinin azalması, toprak besin elementleri içeriğinin dengesinin bozulması ve pestisitlerin toksik kalıntı problemlerinin artması bitki ve toprak sağlığını tehdit çok sayıda zararlara neden olmaktadır.

Aynı familyaya ait türler, toprakta aynı besin elementleri ile beslenmeleri sonucunda toprakta verim azalmasına neden olurlar.

4. Rotasyonda Yer Alacak Bitkilerin Özellikleri Ne Olmalıdır?

Tarımsal üretinde yapılması gereken işlerden biri de ekim nöbeti uygulamaktır. Tarlaya ekilecek bitkilerin sıralamasında ekilecek bitkilerin özellikleri farklı yönlerden incelenmeli derin-sığ köklü bitkiler, toprakta azotu çok tüketen – toprağa azot kazandıran mahsüller, büyüme ve gelişmesi yavaş – hızlı olan ürünler, toprağı organik maddece zenginleştiren– fakirleştiren bitkiler, yabancı otları azaltan- çoğaltan kültürlerin ekim nöbeti sıralamasında yer almaları sağlanmalıdır.

1. Ekim nöbetinde bitki seçimi yaparken, seçilen ön bitkinin toprakta ne kadar organik madde bırakacağı dikkate alınmalıdır. Toprakta yoğun bir kök artıkları bulunan kültürler tercih edilmelidir. Domates 20-80 kg, Soğan ise 90-100 kg organik madde bırakmaktadır ve toprağa bırakılan organik madde tutarı sebze türlerine göre de değişim göstermektedir.

2. Ekim nöbeti sıralamalarına yeşil gübreleme için kültürü yapılan bitkilere de yer verilmelidir. Örnek olarak yemeklik ve yemlik baklagil bitkilerine yer verilebilir. Baklagil kültürlerinin toprağın azot miktarını ziyadeleştirmesi dışında olan faydaları arasında bu bitkilerin gölgeleme etkileri ve gevşek kök sistemleri nedeniyle, toprağın organik maddesini ve strüktürünü artırması, toprağın fazla kurumasını önlemesi, toprak yapısının korunması sayılabilir.

3. Ekim nöbetinde baklagil bitkileri gibi C/N oranı düşük olan ürünlere mutlaka yer verilmelidir. Böyle bir rotasyon ile toprağın organik madde ihtiyacı karşılanmasına yardımcı olur.

4. Su tüketimi fazla olan kültür bitkileri (yonca, çeltik, mısır, pamuk, şeker pancarı, lahanagiller, patlıcangiller) ile daha az su tüketen bitkileri (patates, hububat, soğan, sarımsak, bezelye) arka arkaya getirilmesi tercih edilmelidir.

5. Münavebede hastalık ve zararlılara dayanıklı bitki çeşitleride yer almalıdır. Hastalık ve zararlılara dayanıklı bitkilerin tercihinin yanında aşağıda iki madde de belirtilen konulara da rotasyonda dikkat edilmelidir.

(a). Zararlıların önlenmesinde, ön bitkilerin sonra art bitki olarak seçilen bitkinin ön bitkide zarar yapan zararının konukçu olmamasına dikkat edilmelidir. Örnek olarak sürekli mısır ekilen tarlalarda tel kurdu zararı olabilmektedir. Bu gibi yerlere domates veya kavun ekilişlerinde bu bitkiler tel kurdu zararından büyük hasar görmektedir.

6. Buğday, çeşitli bitki rotasyolarında yer alması gereken mükemmel bir üründür.

7. Baklagil yem bitkileri (yonca vb.), mera hububat (buğday, arpa ve çavdar) gibi rotasyonlar aynı zamanda mahsul çeşitliliği ve desenini artıırken , daha iyi toprak yapısı için en iyi uygulamalardır.

Yöreye göre değişmekle birlikte buğdaygiller → Patlıcangiller→Lahanagiller→ baklagiller yaralı bir münavabedir.

8.Şeker pancarı⇒ Sebze⇒Arpa⇒Hindiba⇒Buğday başka bir ekim nöbeti sistamidir.

9. Ayçiçeği ⇒ Buğday ⇒ Fasulye ⇒ Mısır münavebe sistemi de bir başka ürün sıralamasıdır.

10.Münavebede farklı vejetatif aksamı olan olan bitkiler dönüşümlü yetiştirilir.

Yaprakları yene sebzeler: pazı, kereviz, lahana, ıspanak, marul, maydanoz, kişniş, kereviz.
Kökleri yenen sebzeler: havuç, sarımsak, soğan, patates, turp.
Meyve ve çiçekleri yenen sebzeler: domates, karnabahar, patlıcan ve diğer meyveleri yenen sebzeler.

5.Rotasyonda Ard Arda Getirilmeyecek Bitkiler Nelerdir?

1. Azot tüketimi fazla olan kültür bitkileri şeker pancarı, patates, pamuk, mısır ,kolzadan sonra depolama özelliklerine sahip olan bitkiler baklagiller ekilmemelidir.

2.Derin köklü bitkiler, (yonca ,şeker pancarı, kolza, pamuk, domates, hıyar, havuç) ve arka arkaya ekilmemelidir.

3. Yüzlek köklü bitkiler (hububat, pırasa, marul, soğan, sarımsak, salata grubu) arka arkaya ekilmemelidir.

4. Yavaş gelişen kültür bitkileri domates, soğan, sarımsak ile hızı gelişme özelliğinde olan mısır, soya fasulyesi, sorgum, ıspanak, marul, fiğ, yemlik kolza, salata grubu, turp arka arkaya yetiştirilmelidir.

6. Kendine Katlanmayan Bitkiler ve Ekim Molaları

Kendine katlanmayan bir bitkinin araziye ikinci kez gelebilmesi için aradan geçmesi gereken süreye “ekim molası” denir.

Keten(6 yıl)

Yonca(5 yıl)

Pancar(4-5 yıl)

Yulaf(3-4 yıl)

Bezelye(4 yıl)

Turp(5 yıl)

Hıyar(4-5 yıl)

Tarlada biber tarımının 3-4 yılda bir, serada ise 2-3 yılda bir aynı yere getirilmesi gerekir. Biberden önce Leguminosae (baklagiller), Cruciferae (lahanagiller), Umbelliferae (şemsiyegiller) familyasından bir bitki gelmesinde bir sakınca yoktur. Bu bitkiler bibere iyi bir toprak bırakır.

Ekim nöbetinde, birinci yıl yetiştirilen bitkiye “ön bitki” ikinci yıl yetiştirilen bitkiye ise “art bitki” adı verilir.